Czy sędzia, który kiedyś nabijał się ze strony postępowania, podlega wyłączeniu od orzekania w jej sprawie?

Czy wypowiedź sędziego o stronie — negatywna, ale wysłowiona jakiś czas wcześniej, nie w bieżącej sprawie — może być przesłanką jego wyłączenia od orzekania w innym postępowaniu? Czy jednak co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr — więc złośliwości zaprzeszłe się nie liczą? (postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 listopada 2024 r., III OZ 484/24).

didaskalia:

• sprawa zaczęła się od skargi stowarzyszenia na bezczynność organu w zakresie rozpoznania wniosku o udostępnienie informacji publicznej;
• dla jasności: poszło o to, że wniosek do nadzoru budowlanego został wysłany listelem, a urząd go zignorował ponieważ „nie posiada zewnętrznego adresu e-mail, tj. nie jest on przeznaczony do kontaktu z petentami” — taki adres prezentował na swojej stronie, ale go usunął, więc nie jest zobligowany do prowadzenia w ten sposób korespondencji;
• sąd uznał, że skoro postępowanie w/s udostępnienia informacji publicznej jest odformalizowane, to żądanie przesłane na skrzynkę poczty elektronicznej jest wiążące, nawet jeśli nie zostało opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym — co oznacza, że PINB faktycznie dopuścił się bezczynności (wyrok WSA w Olsztynie z 6 sierpnia 2024 r., II SAB/Ol 60/24);

opis stanu faktycznego:

• clou sporu natomiast wygląda w ten sposób, że stowarzyszenie wniosło o wyłączenie od orzekania sędziego wyznaczonego do rozpatrzenia skargi — ponieważ w przeszłości ten sędzia negatywnie wyrażał się o stowarzyszeniu w innym postępowaniu;

• zaś potwierdzeniem zasadności wniosku o wyłączenie sędziego miał być fakt, iż sądy już wcześniej decydowały się na taki ruch w przypadku poprzednich wniosków (np.
• WSA już trzy tygodniu po wydaniu merytorycznego wyroku wniosek oddalił: raz, że negatywna wypowiedź sędziego o stronie nie miała jakiegokolwiek związku z postępowaniem, zaś żądania wyłączenia nie można opierać o subiektywne przekonanie o braku bezstronności sędziego lub negatywnym nastawieniu do strony; dwa, że wyłączenie sędziego kiedyś nie oznacza konieczności jego wyłączenia od orzekania teraz; trzy, że sędzia wprawdzie był przydzielony do tej sprawy, ale w niej nie orzekał; (cztery: już i tak jest po sprawie);

zażalenie stowarzyszenia:

• w zażaleniu na odmowę wyłączenia sędziego stowarzyszenie podkreśliło, że konstytucyjne prawo do sądu obejmuje prawo do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd — a skoro we wcześniejszych postępowaniach NSA prawomocnie orzekał, iż zarówno wcześniejsza negatywna wypowiedź sędziego o stronie, jak też brak reakcji na obecność postronnej osoby na naradzie sędziowskiej jest podstawą wyłączenia od orzekania, to nie można teraz udawać, że już nie ma tematu (np. postanowienie NSA z 9 lipca 2021 r., III OZ 408/21, z dnia 28 lutego 2024 r., III OZ 81/24 oraz postanowienie NSA z 23 lipca 2024 r., III OZ 285/24; por. „Walka o uczciwość i jawność w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Olsztynie”);

orzeczenie NSA:

• odnosząc się do tych argumentów NSA przypomniał, iż prawo przewiduje dwie przesłanki wyłączenia sędziego: ex lege, tj. w przypadku zaistnienia określonych powiązań ze stroną oraz na wniosek strony, której zdaniem istnieje okoliczność wywołująca uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w prowadzonej sprawie;
• strona ma przy tym obowiązek uprawdopodobnić wniosek o wyłączenie sędziego, np. ze względu na relacje (osobiste, uczuciowe, ekonomiczne) ze stroną lub jej przedstawicielem, aczkolwiek owe okoliczności muszą mieć charakter realny, a nie potencjalny (teoretyczny) — czyli obawy strony muszą być uzasadnione;
• okolicznością uzasadniającą wyłączenie jest sytuacja, iż nieproszony sędzia pojawia się na naradzie składu orzekającego i demonstracyjnie pozwala sobie na kpiny ze strony, a skład nie reaguje na impertynencje;
• nie ma przy tym znaczenia, czy sytuacja miała wpływ na kierunek rozstrzygnięcia — istotne jest to, że sędzia manifestował swą nieprzychylność wobec organizacji społecznej.

Uchylając zaskarżone postanowienie i wyłączając sędziego od orzekania NSA dorzucił, iż nie wiadomo do kiedy owe zaprzeszłe zachowania sędziego będą odbierane jako potencjalna przesłanka do jego wyłączenia — zawsze bowiem kwestia zaczyna się od wniosku strony, który zawsze musi być odrębnie rozpoznany.

Tekst Czy sędzia, który kiedyś nabijał się ze strony postępowania, podlega wyłączeniu od orzekania w jej sprawie? pojawił się poraz pierwszy w Czasopismo Lege Artis.